“ Sel đôl ta” dịch ra tiếng phổ thông nghĩa là (Cúng ông, bà) do đó, lễ hội Sel đôl ta bắt nguồn từ tín ngưỡng dân gian. Từ xa xưa, đồng bào Khmer cho rằng : Ngoài thế giới hiện hữu còn có thế giới hồn linh, con người chỉ chết đi về thể xác, nhưng linh hồn thì vẫn tồn tại ở cõi vĩnh hằng. Xuất phát từ đó, hình thức sel (cúng) là một lễ thức không thể thiếu trong đời sống tâm linh của người Khmer, với mục đích là để vừa bày tỏ lòng biết ơn, vừa cầu mong đạt được những điều tốt lành, phước đức của người đang sống đối với người đã khuất. Việc “Sel” chủ yếu nhằm vào hai đối tượng là hồn linh những người đã chết có quan hệ huyết thống với mình và những người có công tạo lập, bảo vệ cộng đồng dân tộc.
    Ông Cao Đươl, người có uy tín trong đồng bào dân tộc Khmer ở ấp Trường Bình, xã Trường Khánh, huyện Long Phú cho biết : “ Ngày xưa, người Khmer tổ chức lễ sel Đôlta cổ truyền kéo dài đến nửa tháng, lúc công việc ruộng rẫy đã hoàn tất cày, cấy cho vụ lúa mùa. Những ngày này, nhà nhà chuẩn bị cơm, bánh trái và hoa quả ngon mang đến chùa, tổ chức thành lễ, hội chung của phum – sóc và nhờ các vị sư sãi tụng kinh cầu nguyện, cầu xin mọi điều tốt lành cho vong linh những người thân ở cõi vĩnh hằng, để tỏ lòng báo hiếu và tri ân đối với ông bà, tổ tiên…” Lễ sel Đôlta của đồng bào Khmer là một lễ hội lớn trong năm của đồng bào, mang màu sắc tín ngưỡng dân gian, xen lẫn tôn giáo, chứa đựng nhiều yếu tố tích cực. Lễ hội thể hiện được truyền thống đạo lý “ Cây có cội, nước có nguồn” của cộng đồng dân tộc Việt Nam, mang tính nhân văn và tính giáo dục đạo đức sâu sắc. Bên cạnh đó, qua nội dung của lễ hội, giúp cho mọi thành viên trong gia đình được sum họp, đầm ấm, thắt chặt tình đoàn kết yêu thương giúp đỡ nhau trong cộng đồng. Lễ vật sel Đôlta tượng trưng không thể thiếu được là bánh tét ( người Khmer gọi là num chruốc).

 Chú thích ảnh :  Mang lễ vật cúng các chư tăng nhân dịp lễ Sel Đôl ta.

    Thượng tọa Thạch Thươl, Chi hội trưởng Hội đoàn kết sư sãi yêu nước huyện Long Phú, trụ trì chùa Bưng Cro Chắp Thmây nói : “ Lễ sel Đôlta còn được gọi là lễ Phchum banh ( Ph-chum banh) là lễ tụ hội phước đức, vì người Khmer xem lễ này là lễ lớn nhất trong các lễ tạo phước đức, bởi người Khmer làm bất cứ một lễ nào, hầu như tất cả để tạo nên phước đức. Đối với tổ tiên, ông bà, cha mẹ qua đời sung sướng nhất là cốt, tro than được lưu giữ trong tháp cốt của nhà chùa, được mát mẻ dưới bóng cây Bồ đề, may mắn hơn, nếu có con, hoặc cháu trai xuống tóc đi tu báo hiếu, linh hồn người chết ít bị tác động, mà quay lại phù hộ cho những người hiện đang sống, nên trong nhà của người Khmer bàn thờ tổ tiên không quan trọng bằng bàn thờ phật (điểm này thì hơi khác so với tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên của người Kinh, vì đối với người Kinh, nơi trang trọng và tôn nghiêm nhất được đặt chính giữa nhà đó là bàn thờ tổ tiên, ông bà, cha mẹ”…)
    Cũng như lễ Vu Lan báo hiếu của đồng bào dân tộc kinh, đồng bào Khmer có ngày lễ Sel Đôlta để ghi nhớ công ơn sinh thành, nuôi dưỡng của ông bà, cha mẹ vào các ngày từ 29/8 đến ngày 1/9 âm lịch hàng năm ( theo lịch của người Khmer). Lễ sel Đôlta thường diễn ra trong ba ngày :
 Ngày thứ nhất : Các gia đình đồ xôi, đóng oản, rắc muối vừng, cùng các thứ trái cây dâng lên chùa cúng phật, dâng cơm sư sãi, mời tổ tiên về chùa hưởng lộc, đồng thời bố thí khmốt, Pret ( Ma, quỷ đói khát), các gia đình người Khmer đều tập trung vào chùa để nghe kinh phật và cúng linh vị tổ tiên đã gởi vào đây.
 Ngày thứ hai : Các gia đình giết gà, vịt, xào nấu các món ăn, cúng mời ông bà, tổ tiên về hưởng lễ.
 Ngày thứ ba : Lễ cúng tiễn tổ tiên, ông bà, lễ vật cúng cũng giống ngày thứ hai… Các gia đình còn mời bạn bè, láng giềng quen biết, quan khách, thầy cô đến ăn uống vui vẽ, chúc tụng… Sau đó gia đình xẻ một ít thức ăn đặt lên bè chuối thả trôi sông, để ông bà có thức ăn đi đường, trên bè có cắm cờ vẽ hình cá sấu, ý muốn xua đuổi tà ma. Những món ăn thân thiết, gần gũi với đời thường như trái cây vườn nhà, sản vật chợ quê, nếp thơm dẻo được bàn tay khéo léo của phụ nữ Khmer chế biến thành thức ăn truyền thống như bánh tét, bánh ít, bánh nếp, bánh dừa… dâng lên bàn thờ cúng tổ tiên, ngoài ra, con cháu hộ người Khmer còn chuẩn bị các thức ăn, lễ vật có ý nghĩa dâng lên ông bà, cha mẹ còn sống để tỏ lòng hiếu kính.
     Những ngày lễ Đôlta tại các chùa Khmer còn tổ chức nhiều hoạt động biểu diễn các loại hình nghệ thuật như hòa nhạc ngũ âm, hát dù kê, múa các điệu múa rom vong truyền thống, tổ chức các trò chơi dân gian, giao lưu thi đấu bóng đá, bóng chuyền, kéo ko, thi đấu bi sắt…. Để bà con vui chơi, giải trí, mang đậm đà bản sắc văn hóa dân tộc của đồng bào Khmer cùng sinh sống trong một cộng đồng dân tộc Việt Nam.

    
                                                                            Bài và ảnh : Sóc Ca.